Het ons-kent-onseffect van afkortingen

Afkortingen hebben ook voor de lezer voordelen, zolang je ze maar goed uitlegt. Soms maken een tekst ontoegankelijk. Hoe voorkom je dat?

Sluit je lezer niet buiten

Lezers die veel onbekende afkortingen (zonder punten; initiaalwoorden en letterwoorden) tegenkomen kunnen zich buitengesloten gaan voelen, zelfs met duidelijke uitleg. De afkortingen werken dan als groepstaal of jargon. In het onderwijs zijn ze bijvoorbeeld wel erg populair:

Speciale scholen werken samen in een REC (Regionaal Expertise Centrum). Ouders melden hun kind voor een indicatie aan bij het REC in de regio waar het kind woont. Het REC adviseert de ouders als zij hun kind naar het reguliere onderwijs willen laten gaan en ondersteunt hen bij de aanvraag van een indicatie bij de CvI (Commissie voor de Indicatiestelling). De CvI beslist of een kind in aanmerking komt voor (v)so ((voortgezet) speciaal onderwijs) of lgf (leerlinggebonden financiering). De IB’er (intern begeleider) van de school weet wat ervoor nodig is om deze aanvraag te kunnen doen.

Gebruik liever wat minder afkortingen. En let op de manier waarop je ze uitlegt, want die kan het ons-kent-onseffect op een subtiele manier afzwakken of versterken:

REC (regionaal expertisecentrum) – bijklank: ‘zoals iedereen weet betekent deze afkorting….’

Regionaal expertisecentrum (REC) – bijklank: ‘we korten dit begrip af omdat het te lang is’

Probeer afkortingen die niet gangbaar zijn in ieder geval in kopjes en titels te vermijden, want ze hinderen het doel daarvan: snel laten zien waar het over gaat.

Project AGORA
Doel van het AGORA was herontwerp van het ethiekonderwijs binnen de ingenieursopleidingen aan de technische universiteiten in Nederland.

Vernieuwing ethiekonderwijs
Doel van het AGORA was herontwerp van het ethiekonderwijs binnen de ingenieursopleidingen aan de technische universiteiten in Nederland.

Al kun je daar niet altijd omheen omdat titels en kopjes nu eenmaal kort moeten zijn. Leg de gebruikte afkorting dan in de volgende zinnen uit.

Kort af, maar met mate

Herhaal afkortingen niet te vaak. Ook al omdat ze – vooral als ze alleen bestaan uit hoofdletters – voor een onrustig en schreeuwerig beeld zorgen. Gebruik dus verwijswoorden of een woord uit de afkorting:

De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is een Nederlandse wet die per 1 januari 2007 is ingevoerd. De Wmo vormt de basis…

De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is een Nederlandse wet die per 1 januari 2007 is ingevoerd. Deze wet vormt de basis…

Onderbreek het leesproces niet

Het is belangrijk om afkortingen uit te schrijven of toe te lichten. Maar een tekst met veel uitleg tussen haakjes leest niet vlot. Probeer dan de uitleg meer in de tekst te verwerken:

Ouders melden hun kind aan bij het Regionaal expertisecentrum of REC in de regio waar het kind woont. Het REC …

Ouders melden hun kind aan bij het Regionaal expertisecentrum in de regio waar het kind woont. Dit centrum, meestal REC genoemd …

Nadeel is wel dat je de tekst niet snel kan scannen op haakjes om de uitleg bij een afkorting te vinden.

Soms worden afkortingen niet in de tekst zelf maar in een aparte afkortingenlijst uitgelegd. Het nadeel daarvan is dat lezers niet altijd op het idee komen om die te raadplegen of er geen zin in hebben. Als ze het wel doen onderbreekt dat het leesproces. Gebruik deze lijst dus liever als aanvulling en niet als vervanging van de uitleg bij de introductie van de afkorting. En integreer de uitleg van onbekende afkortingen met die van lastige begrippen.

Haal de uitleg uit de lopende tekst

Een andere methode is om afkortingen in de kantlijn of een apart kadertje of in de kantlijn uit te leggen (print) of in een pop-up (online): acroniem, eventueel gecombineerd met een link naar een pagina met meer uitleg. Zo kunnen lezers die de uitleg niet nodig hebben die makkelijk overslaan.

Meer over afkortingen en toegankelijkheid (vooral voor het web):

Vind je ook dat de volgorde van afkorting en uitgeschreven vorm uitmaakt? Heb je nog meer tips voor afkortingengebruik? Ik ben benieuwd!